بازگشت به گرانادا

مسلمانان به شهر کهن گرانادا (قرناطه) باز می گردند، آخرین پایگاه اسلام در اسپانیا پیش از آن که در قرن پانزدهم بوابدیل دست شاه فردیناند را ببوسد و با حسرتی تاریخی دست از حکومت اندلس بکشد. اما مردانی که در مسجد جدید شهر، اولین مسجدی که پس از 500 سال ساخته شده، به سجده می روند و نماز می گزارند، دیگر عرب های مغربی نیستند؛ آنها اروپایی های اصیل هستند.

«ما آمده ایم تا تنها راه رهایی از بحران و آشفتگی فراگیر فعلی را به جامعه نشان دهیم.» این را حاج عبدالحسیب کاستیرا، اسپانیایی بلندقدی می گوید که یکی از بنیان گذاران جامعه اسلامی است. همزمان با مهاجرت تدریجی مسلمانان به اروپا، جنبشی داخلی و خانگی نیز در اسپانیا برای گرویدن به اسلام به وجود آمده است. نسلی از روشنفکران پس از فرانکو پیشینه اسلامی اسپانیا را بازنگری می کنند و برآنند تا هویت اسپانیایی را این بار با دخیل کردن اسلامی که قرن ها قبل از عنوان «بدعت» کنار گذاشته شده بود، بازنویسی کنند.

ریشه های این حرکت ربطی به بنیادگرایی اسلامی ندارد که این روزها تصور غالب و رسانه ای مردم مغرب زمین از اسلام است، بلکه به نسلی مربوط می شود که سال ها پیش به دنبال پاسخی برای نیازهای معنویشان به مراکش رفتند، جایی که آن زمان محل برخورد فرهنگ ها و بهشتی از آفتاب و شن و حشیش بود. همان جا بود که یان دالاس اشراف زاده اسکاتلندی اسلام آورد و با نام شیخ عبدالغدیر المرابط به بریتانیا بازگشت و نو مسلمانان آن دیار را به دور خود جمع کرد که بعدها، المرابطون نام گرفتند. توسعه جنبش مدیون تبلیغ های فراگیر او بود، که به دنبال بنانهادن یک خلافت اسلامی با اقتصادی مبتنی بر دینارهای طلا بود. بسیاری از اسپانیایی ها تحت تعالیم او اسلام آوردند و بعد از مرگ فرانکو در سال 1975 برای بنانهادن جامعه ای اسلامی به کوردووای اسپانیا بازگشتند.تغییر مذهب، رسمی کهن در اسپانیاست، سرزمینی که همان قدر به مسلمانان شمال آفریقا نزدیک است که به کشورهای همسایه و مسیحی قاره اش اروپا. در طول 800 سال حکومت اسلامی در اسپانیا بسیاری از مسیحیان به اسلام گرویدند. تازه مسلمانان، روشنفکران چپ گرایی که در فضای خشک کاتولیک تحت حکومت فرانکو به دنبال گزینه های معنوی دیگر می گشتند به خود جذب کردند و شمار تازه مسلمانان به ده ها هزار نفر رسید، هر چند که بسیاری از آنان دیگر پیرو شیخ عبدالغدیر نبودند. کسانی که اسلام می آورند اصرار دارند که ایمان آوردنشان ریشه در نوستالژی تاریخی ندارد. مالک عبدالرحمن روییز، اهل گرانادا که در سال 1992 مسلمان شد و هم اکنون امیر جامعه مسلمانان است می گوید: «ما هیچ اعتقادی به بازگشتن به اسلام گذشته و احساساتی گری تاریخی نداریم. ما در این مکان و در این زمان جامعه جدیدی بنا کرده ایم.»

هم اکنون 15000 مسلمان در گرانادا زندگی می کنند که البته بیشترشان مهاجرین مراکشی، سوری و اهل آفریقای شمالی هستند که در سه مسجد کوچک در نقاط مختلف شهر نماز می گزارند اما 1000 نفر از آنها حضور مؤثرتری دارند، چون به گفته روییز کاری کرده اند که نتوان اسلام را در آن منطقه نادیده گرفت. برای مثال شورای اسلامی گرانادا تلاش می کند تا برگزاری مراسم سالگرد تسلط مسیحیان بر گرانادا را متوقف کند. کاستیرا در سال 1977 اسلام آورد و به گروه مسلمانان اسپانیایی کوردووا پیوست. بعدها در یکی از کنفرانس های رهبران عرب در سویل، شهردار سوسیالیست گرانادا و دیگر مسلمانان را برای بازگشت به شهر ترغیب کرد. کاستیرا می گوید: «او گفت اگر قرار باشد مسجدی بسازید باید در گرانادا بسازید، چون آخرین پایگاه مسلمانان آن دوران، می تواند اولین آن در دوران جدید باشد.» بالاخره گروه کوچکی از تازه مسلمانان در بخش غربی شهر روبه روی الحمرا مستقر شدند. محل مسجد را در سال 1981 مشخص کردند و برای تأمین هزینه های خرید زمین و ساخت مجلس را هی سفری به خلیج فارس شدند. آنها کمک هایی از لیبی، مراکش و حتی مالزی دریافت کردند. اما بیشترین کمک از طرف امیر شارجه، یکی از حاکمان امارات متحده عربی، در اختیار آنها گذاشته شد. آنها می گویند هر نوع کمکی که تعهد یا توقعی به همراه داشته رد کرده اند. پول ساخت مسجد در آن زمان فراهم می شود، ولی شهردار سوسیالیست گرانادا می رود و پروژه به دلیل مخالفت های محلی به مدت 20 سال متوقف می شود. در سرتاسر اروپا نیز جوامع سنتی مسیحی، که از گسترش اسلام و تأثیرگذاری آن نگران بودند، به ساخت مسجد اعتراض کردند. شاید ساخت یک مسجد در هیچ جای اروپا حساسیت برانگیزتر از گرانادا نبود؛ جایی که قوت یافتن اسلام در آن برای دیگران بیشتر حالت سمبلیک و تاریخی دارد.

کاستیرا می گوید: «لابی های سیاسی تمام تلاششان را برای متوقف کردن ساخت مسجد انجام دادند.» او همچنین می گوید که جمعی از خانواده های راست گرای کاتولیک نیز دعوای حقوقی پرخرجی را علیه ساخت مسجد تا آخرین لحظات ادامه دادند. مساحت مسجد به نصف مساحتی که از ابتدا درنظر گرفته شده بود کاهش یافت و طول مناره ها نیز برای برآوردن خواسته های محلی کوتاه شد. حتی از مسلمانان خواسته شد یک ماکت هم اندازه اصل مناره ها بسازند تا خیال همسایگان بنا کاملا راحت شود.در نهایت مسجد آجری مسلمانان در محله ای اشرافی ساخته شده هر روز صدها توریست از آن بازدید می کنند و به گفته کاستیرا هفته ای چند نفر در آن جا به اسلام روی می آورند.